کارگاه‌های ساختمانی، محیط‌هایی ذاتا پرخطر هستند که در آن‌ها تعامل مداوم نیروی انسانی با ماشین‌آلات سنگین و مصالح ساختمانی، پتانسیل بروز حوادث را به شدت افزایش می‌دهد. در میان فعالیت‌های مختلف یک پروژه، آرماتوربندی یکی از پرمخاطره‌ترین و در عین حال حیاتی‌ترین مراحل است. کار با مفتول‌ها و میلگردهای فولادی، که اغلب سنگین، بلند و دارای لبه‌های تیز هستند، نیازمند رعایت دقیق اصول و نکات ایمنی است تا از بروز صدمات جدی برای کارگران و مهندسان جلوگیری شود. ایمنی در آرماتوربندی یک انتخاب نیست، بلکه یک مسئولیت قانونی و اخلاقی است که مستقیماً با سلامت و جان انسان‌ها در ارتباط است. نادیده گرفتن این اصول نه تنها می‌تواند منجر به حوادث دلخراش شود، بلکه باعث تأخیر در پروژه، افزایش هزینه‌ها و جرائم قانونی برای کارفرمایان خواهد شد. در این مقاله، به بررسی جامع و دسته‌بندی‌شده مهم‌ترین نکات ایمنی در تمام مراحل کار با مفتول آرماتوربندی، از حمل و نقل تا نصب نهایی، می‌پردازیم.
بخش اول: ایمنی فردی و تجهیزات حفاظت شخصی (PPE)
اولین و اساسی‌ترین لایه حفاظتی، خود فرد و تجهیزاتی است که استفاده می‌کند. هر فردی که در کارگاه با آرماتور سروکار دارد، ملزم به استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی کامل است:
- کلاه ایمنی (Hard Hat): برای محافظت از سر در برابر سقوط اشیاء، به ویژه در زمان کار در طبقات مختلف.
- کفش ایمنی پنجه فولادی (Steel-Toed Boots): برای محافظت از پاها در برابر سقوط میلگردها و جلوگیری از سوراخ شدن کف پا توسط انتهای تیز مفتول‌ها.
- دستکش‌های کار مقاوم (Heavy-Duty Gloves): مفتول‌ها و میلگردها دارای سطوح زبر، پلیسه‌های تیز و لبه‌های برنده هستند. دستکش‌های چرمی یا مقاوم در برابر برش، از بریدگی، خراشیدگی و سوراخ شدن دستان جلوگیری می‌کند.
- عینک ایمنی (Safety Glasses): هنگام برشکاری، خم‌کاری یا بستن آرماتورها با سیم، احتمال پرتاب شدن پلیسه‌های فلزی یا تکه‌های کوچک سیم به سمت چشم‌ها وجود دارد. عینک ایمنی یک ضرورت مطلق است.
- لباس کار مناسب: استفاده از لباس‌های گشاد، زیورآلات یا بندهای آویزان در حین کار با آرماتور ممنوع است، زیرا ممکن است به میلگردها گیر کرده و باعث کشیده شدن و سقوط فرد شود.
بخش دوم: ایمنی در حمل، تخلیه و انبارش
بسیاری از حوادث، قبل از شروع مرحله نصب و در حین جابجایی آرماتورها رخ می‌دهد.
۱. حمل و نقل و تخلیه
- استفاده از تجهیزات مناسب: برای تخلیه بسته‌های سنگین (بندیل) میلگرد از تریلی، باید از جرثقیل یا لیفتراک استفاده شود. تلاش برای تخلیه دستی این بسته‌ها بسیار خطرناک است.
- بازرسی تجهیزات باربرداری: قبل از استفاده، باید از سلامت کامل زنجیرها، قلاب‌ها و تسمه‌های جرثقیل اطمینان حاصل کرد.
- ایجاد منطقه امن: در حین عملیات تخلیه با جرثقیل، باید یک محدوده ایمن در اطراف کامیون و محل دپو ایجاد شده و از ورود افراد غیرمسئول به آن جلوگیری شود.
۲. انبارش و دپو (Stacking)
- سطح صاف و محکم: آرماتورها باید بر روی یک سطح صاف، پایدار و بالاتر از سطح زمین (با استفاده از خرک‌های چوبی یا بتنی) انبار شوند تا از تماس با خاک و رطوبت و همچنین غلتیدن آن‌ها جلوگیری شود.
- ارتفاع مجاز دپو: ارتفاع دپوی میلگردها نباید بیش از حد مجاز (معمولاً حدود ۱.۵ متر) باشد تا از ریزش ناگهانی آن‌ها جلوگیری شود.
- ایجاد فاصله مناسب: بین بندیل‌های مختلف باید فاصله کافی برای تردد ایمن افراد و تجهیزات وجود داشته باشد.
- جداسازی بر اساس سایز: میلگردهای با قطرهای مختلف باید به صورت جداگانه و با برچسب مشخص دپو شوند تا از اشتباه در زمان برداشت جلوگیری شود. کیفیت و یکنواختی مفتول‌ها نیز در انبارش منظم تأثیر دارد و استفاده از محصولات استاندارد از تولیدکنندگانی چون شرکت صنعت مش و مفتول ایرانیان می‌تواند به نظم و ایمنی کارگاه کمک کند.
بخش سوم: ایمنی در حین برشکاری، خم‌کاری و نصب
این مرحله که شامل کار مستقیم با آرماتورهاست، نیازمند دقت و هوشیاری بالایی است.
۱. کار با دستگاه‌های برش و خم
- حفاظ‌های ایمنی: هرگز از دستگاه‌های برش (مانند قیچی‌های هیدرولیک) یا خم‌کن بدون وجود حفاظ‌های ایمنی استاندارد بر روی قطعات متحرک استفاده نکنید.
- آموزش اپراتور: تنها افراد آموزش‌دیده و مجاز باید با این دستگاه‌ها کار کنند.
- استقرار دستگاه: دستگاه باید بر روی یک سطح کاملاً صاف و پایدار مستقر شود تا از واژگونی آن حین کار جلوگیری شود.
- عدم استفاده از دست برای هدایت: هرگز از دست برای هدایت میلگرد در فاصله نزدیک به تیغه‌های برش استفاده نکنید.
۲. نصب و بستن آرماتورها (Fixing)
- میلگردهای انتظار (Rebar Dowels): انتهای تیز میلگردهای انتظاری که به صورت عمودی از فونداسیون یا سقف بیرون زده‌اند، یکی از خطرناک‌ترین عوامل در کارگاه هستند. سقوط کارگر بر روی این میلگردها می‌تواند منجر به صدمات مرگبار شود. تمامی این میلگردها باید با درپوش‌های محافظ پلاستیکی رنگی (Mushroom Caps) پوشانده شوند تا هم از آسیب به افراد جلوگیری کنند و هم به راحتی قابل رؤیت باشند.
- کار در ارتفاع: هنگام آرماتوربندی دیوارها، ستون‌ها یا سقف‌ها، کار در ارتفاع اجتناب‌ناپذیر است. استفاده از داربست‌های ایمن و استاندارد، سکوهای کار مناسب و کمربند ایمنی (هارنس) در صورت وجود خطر سقوط، الزامی است.
- پایداری شبکه‌های آرماتور: قبل از بتن‌ریزی، باید از پایداری و مهار کامل قفس‌ها و شبکه‌های آرماتوربندی اطمینان حاصل کرد تا از فروریختن آن‌ها زیر وزن کارگران یا فشار بتن جلوگیری شود.
- مدیریت ضایعات: سیم‌های بست، تکه‌های بریده‌شده میلگرد و سایر ضایعات فلزی باید به سرعت از روی سطح کار جمع‌آوری شوند تا از لیز خوردن و زمین خوردن افراد جلوگیری شود.
جمع‌بندی
ایمنی در کار با مفتول آرماتوربندی، مجموعه‌ای از اقدامات پیشگیرانه است که از لحظه ورود متریال به کارگاه تا پایان بتن‌ریزی باید به صورت یکپارچه و بدون اغماض رعایت شود. این فرهنگ ایمنی باید توسط مدیریت پروژه به تمام کارگران آموزش داده شده و بر اجرای آن نظارت دقیق صورت گیرد. استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، رعایت اصول صحیح در جابجایی و انبارش، کار ایمن با ماشین‌آلات و مهم‌تر از همه، پوشاندن انتهای تیز میلگردهای انتظار، گام‌های ساده اما حیاتی برای کاهش ریسک و ساختن یک محیط کاری امن هستند. به یاد داشته باشیم که هیچ سازه‌ای آنقدر ارزش ندارد که برای ساخت آن، سلامت و جان یک انسان به خطر بیفتد.
شرکت صنعت مش و مفتول ایرانیان، ضمن تعهد به تولید محصولاتی با بالاترین استانداردهای کیفی (ISO 9001-2015 & CE)، همواره بر اهمیت رعایت اصول ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی تأکید دارد. این شرکت با ارائه محصولاتی مانند توری مش پیش‌جوش که فرآیند آرماتوربندی را سریع‌تر و ایمن‌تر کرده و نیاز به کار دستی در محل را کاهش می‌دهد، در تلاش است تا به ارتقای سطح ایمنی و بهره‌وری در پروژه‌های عمرانی کشور کمک نماید.
